Menu nagusira itzuli

 

 

Zortzikoa, 5/8 konpaseko dantza (puntudunak izan ohi dira konpaseko bigarren eta laugarren kortxeak), oso ohikoa da Bizkaian eta Gipuzkoan. Euskal Herriko berezkotzat jo ohi da, endemikoa ere izan daiteke. Doinu hauek oso ezagunak dira Gipuzkoan.

 

Duela urte askotik genuen zortziko-sorta bat grabatzeko gogoa, eta hementxe daude. Musikari ez-euskaldun batzuei zortzikoa nolabait korapilatsua iruditu dakieke, haren tiraldi espasmodikoei neurria hartu arte. Izan ere, abesti honetan hiru giri eta hiru euskaldun gaude.
 
Nire aldetik, uste dut jada ohituta nagoela zortzikora, eta haren gorabeherak Rh negatiboa banu bezala kudeatzen ditut. Peterrek denborak neurtzen arreta jarri ordez, sentimenduak aske utzi zituen, eta horrela egin zion aurre erritmoari. Eta… ahaztu egin zitzaidan Fiachrari galdetzea nola egin zuen.
 
Joxanek dio dantza hauek euskal harrotasunez betetzen diotela bihotza. Eta erabateko arrazoia du. Euskaldun gehienek bezala, uste du zortziko puntuduna identitate-zeinu bat dela, sudur luzea, kokots zorrotza, txapela, apustuak, abesbatzak, mendizaletasuna edo une ez-egokietan egia esatea bezala. Beraz, mingarria suertatzen zait euskaldun gehienek ez dakiten zerbait aipatzea: Euskal Herriko XX. mendeko musikologo ospetsuenetako gehienak zortzikoaren etsai gogorrak izan zirela. Hain zuzen ere:

Azkueren esanetan (1901) ia zortziko guztiak (% 95) ‘nacen del fecundísimo seno de la vulgaridad con la misma fácil espontaneidad que brota la mala hierba’.
 
Aita Donostiak (1916) gogorarazten digu nola deskribatu zuen zortzikoa Pérez Galdósek: ‘basura de salón’.
 
Nicolas Ormaetxea ‘Orixe’ bertsolariak (1920) zortzikoa doinu iritsi berria zela uste zuen, eta gainera, neurri zaila eta irregularra zela, euskararen erritmo naturalaren guztiz kontrakoa. Gorosabalek esandakoa aipatzen du; hau da, zortzikoaren konpasa markatzea zaila dela, atzerritarrentzat batik bat (to!).
 
Madinaren esanetan (1943), punturik gabeko zortzikoek soilik ‘parecen rezumar una dulzura añeja’.
 
Fagoagak (1949) Rodney Gallopek esandakoa aipatzen du: ‘execrable semicorchea con puntillos del zortziko’.
 
Riezuk (1973) zortziko sasieuskaldunen 'puntilleo enfadoso y machacón’ arbuiatzen du.
 
Baina, azkenean, horrek guztiak ez du garrantzi handirik. Joxanen bihotza euskal harrotasunez beteta dago, zortzikoak, belar gaiztoa izan edo ez, osasun sendoa duelako Bizkaian eta Gipuzkoan. Eta funtsezko elementua da euskal musika-tradizioan, adituek esandakoa esanda ere.
 
Beste gauza bat: Gascue musikologoak (1913) defendatu zuen zortzikoaren 5/8 konpasa 6/8 konpasaren deformazioa zela, eta bilakaera hori arrazoi honengatik gertatu zela: grabitate-indarraren ondorioz, orkestra-zuzendarien batutak denbora apur bat gehiago behar zuela altxatzean jaistean baino, eta horregatik, 6/8 konpasaren lehen zatia laburtu zela, konpasa 5/8 bihurtu arte. Azkuek (1918) erantzun zion musika-kultura gehienetan ez zegoela zortzikoaren parekorik, eta galdetu zion ea hor kanpoan orkestra-zuzendariek gimnasia-ariketak egiten al zituzten kioskora igo aurretik, grabitate-indarrari aurre egiteko.
 
Hori gutxi balitz, Peter riqq-a grabatzen ari zela, esango nuke 4/4 konpasean jo zuela, nahiz eta orain hori iruditzen ez. Bai jauna!

 

 

 

Dantza horiek, ezpata-dantzarekin batera,
Gipuzkoan gaur egun gordetzen diren dantza
zaharrenetakoak dira eta zenbait ospakizun
eta jairekin lotuta daude.
 
Bi zortziko horiek, hain zuzen,
Brokel Dantza izeneko dantza-ziklo batekoak dira:

Brokel-Dantza
Dantza-sorta bat da, hamahiru edo bederatzi
dantzariz osatutako talde batek bata bestearen segidan dantzatzen dituen dantza sorta, hain zuzen.
Bi lerrotan antolatzen dira dantzariak aurrean
buruzagia dutela. Dantza hauetako batzuk esku hutsik
egingo dituzte dantzariek, eta beste batzuk,
eskuetan dituzten tresnak elkar joz.
Buruzagiak aginte-makila eramaten du eskuetan.
Dantza-sorta hori dantza hauek osatzen dute:
Boastitzea, Agurra, Makila txikiena, Makila handiena,
Brokel makilarena, Belauntxingoa, Uztai txikiena,
Uztai handiena eta Zinta-dantza.
Ezpata-dantzan erabiltzen den arropa bera
erabiltzen da dantza-bilduma hori egiteko.

Makila txikiena

Tresnekin egiten diren dantzen barnean sartzen
direnak joko-dantzak dira, eta oro har,
egitura bera dute guztiek: buruzagiaren
bakarkako saioa, taldeak dantzatzen duen zortzikoa,
eta tresnak elkar joz egiten den jokoa.

Buruzagiak hemen ere aginte-makila erabiltzen du,
eta dantzariek, berriz, makila txikiak, makila handiak
eta brokelak (egurrezkoak edo xaflazkoak ).
Tresnak elkar joz egiten dute dantza,
eta dantza-pausoen bidez, lekuz aldatzen dira,
azkenean bakoitza hasierako lekura heldu arte.

Uztai txikiena

Dantza hauek ere tresnekin egiten dira,
eta besteen pareko egitura dute, alegia,
buruzagiaren bakarkako lana, taldearen zortzikoa
segidan, eta tresnekin elkar joz egiten den
jokoa azkenik.

 

 

 

 

 

 

 

Menu nagusira itzuli

Ez dut Alanek abesti honetarako egin dituen iruzkinen nondik norakoen berri, baina imajina dezaket nondik joko duen...
 
Bai, egia da, izugarri gozatzen dut zortzikoak jotzen, eta nolabaiteko kilika sumatzen dut (noizbait hori aitortzeko akatsa egin dut), harrotasun deritzon horren antzekoa…
 
Bi zortziko horiek Lau anaiak (2004) diskoaren garaian grabatu genituen, baina ez ziren sartu behin betiko edizioan, eta beste une batean berriz saiatzekotan geratu ginen. Voilá!
 
Futbol-entrenadore ospetsu batek esan zuen moduan, lehen ahalegin hartan, “bururik gabeko oilaskoak zelaian korrika” bagina bezala ibili ginen.
 
Noski, estudioan lau musikari bikainekin sartu nintzen… denak atzerritarrak: Peter Maund (Kalifornia), Zohar Fresco (Israel) eta Fiachra Mac Gabhann eta Alan bera (Irlanda). Ondorioa? Ezinezkoa izan zitzaidan klimaxera iristea… Azentuen, puntuen, polirritmien eta gehiegizko abiaduraren nahaspilak ahalegina zapuztu zuen...
 
Oraingoan, ordea, atzerritarren tropela ia berbera izan bada ere (gaita barne), Juan Arriola eta Juanjo Otxandorena nituen ondoan, bi euskaldun peto-petoak, eta abiadura egokian, abentura hori behar bezala eraman dugu portura..
 
Eta hori gutxi balitz, giriek zurezko makilekin eta arkuekin sortutako soinu-efektuak grabatzen ikusi ninduten. Beraz, inolako zalantzarik geratzen bazen, argi eta garbi erakutsi nien noren batutak agintzen zuen azentuen eta ditxosozko puntuaren gainean.
 


Gora gipuzkoarrak!

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Segi Aztarna...